آیه 129 سوره شعراء

وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ (129)

«1». تفسير منهج الصادقين، ج 6، ص 467 و 468، چاپ كتابفروشى اسلاميّه.

«2». تفسير منهج الصادقين، ج 6، ص 468، چاپ كتابفروشى اسلاميّه.

جلد 9 - صفحه 466

وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ‌: و فرا مى‌گيريد حوضهاى آب يا قصرهاى محكم يا ابنيه رفيعه يا قلعه‌هاى مستحكم. لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ‌: گوئيا شما جاويد خواهيد بود و هرگز نمى‌ميريد، لذا بناها محكم كنيد مانند كسى كه طمع جاويد در آن داشته باشد. نزد بعضى مراد به اين بناها لانه‌هاى كبوتر و پرنده هاست كه بر بلنديها بنا نمودى براى بازى نمودن به آنها، يا قصور رفيعه بنا كردى و به آن بر يكديگر مباهات نمودى.

در مجمع- از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله: قال انّ كلّ بناء يبنى و بال على صاحبه يوم القيمة الّا ما لا بدّ منه فرمود: هر كه بنائى بسازد، آن بنا و بال او باشد روز قيامت مگر آنچه به آن چاره‌اى نباشد. «1» و نيز انس بن مالك روايت نموده كه: روزى حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله قبه رفيعه به نظر آورد، فرمود: اين چيست؟ اصحاب گفتند: يا رسول اللّه مالك آن شخصى از انصار است. حضرت آنجا مكث فرمود تا صاحب آن حاضر شد، چون نزد پيغمبر آمد سلام كرد، حضرت روى از او برگردانيد، آن شخص دريافت بى‌التفاتى حضرت را، جهت را از اصحاب پرسيد، گفتند: حضرت قبه تو را ديد، پرسيد، ما گفتيم متعلق به تو مى‌باشد. مرد انصارى قبه را خراب نمود.

روز ديگر حضرت به آن مكان رسيد، قبه را نديد، پرسيدند، اصحاب گفتند:

بى‌التفاتى شما را براى او نقل و صورت حال را به او گفتيم، قبه را منهدم نمود، حضرت فرمود: هر بنائى كه بنا شود، وبال صاحبش باشد روز قيامت مگر آنچه ناچار باشد از او. «2»

كَذَّبَتْ عادٌ الْمُرْسَلِينَ (123) إِذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ أَ لا تَتَّقُونَ (124) إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ (125) فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُونِ (126) وَ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلى‌ رَبِّ الْعالَمِينَ (127)

أَ تَبْنُونَ بِكُلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ (128) وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ (129) وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِينَ (130) فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُونِ (131) وَ اتَّقُوا الَّذِي أَمَدَّكُمْ بِما تَعْلَمُونَ (132)

أَمَدَّكُمْ بِأَنْعامٍ وَ بَنِينَ (133) وَ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ (134) إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ (135) قالُوا سَواءٌ عَلَيْنا أَ وَعَظْتَ أَمْ لَمْ تَكُنْ مِنَ الْواعِظِينَ (136) إِنْ هذا إِلاَّ خُلُقُ الْأَوَّلِينَ (137)

وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ (138) فَكَذَّبُوهُ فَأَهْلَكْناهُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً وَ ما كانَ أَكْثَرُهُمْ مُؤْمِنِينَ (139) وَ إِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ (140)

ترجمه‌

تكذيب كردند عاد فرستادگان را

هنگاميكه گفت بآنها برادرشان هود آيا نمى‌پرهيزيد

همانا من براى شما پيمبرى امينم‌

پس بترسيد از خدا و فرمان بريد مرا

و نميخواهم از شما بر آن هيچ مزدى نيست مزد من مگر بر پروردگار جهانيان‌

آيا بنا ميكنيد بهر جاى بلند علامتى كه بازى كنيد

و فرا ميگيريد قصرهاى محكم را شايد كه جاويد بمانيد

و چون حمله ميكنيد حمله ميكنيد ستمكاران‌

پس بترسيد از خدا و اطاعت كنيد از من‌

و بترسيد از آنكه مدد نمود شما را بآنچه ميدانيد

مدد نمود شما را بچهارپايان و پسران‌

و بوستانها و چشمه‌ها

همانا من ميترسم بر شما از عذاب روزى بزرگ‌

گفتند يكسان است بر ما پند دهى يا نباشى از پند دهندگان نيست‌

اين مگر عادت پيشينيان‌

و نباشيم ما عذاب كرده شدگان‌

پس تكذيب كردند او را پس هلاك كرديمشان همانا در اين هر آينه آيتى است و نباشند

جلد 4 صفحه 119

بيشترشان مؤمنان‌

و همانا پروردگار تو او است تواناى مهربان.

تفسير

قبيله عاد كه بنام سر سلسله خودشان معروف شده بودند پيغمبران را تكذيب نمودند وقتى كه حضرت هود كه از همان قبيله بود و برادر خوانده شده بآنها گفت آيا از خدا نميترسيد بتقريبى كه در بدو قصّه حضرت نوح گذشت همانا من پيغمبر خدايم براى شما و مشهور بامانت و درستى نزد شما و خيانت در وحى الهى نمى‌كنم پس از خدا بترسيد و اطاعت كنيد مرا كه اطاعت من اطاعت خدا است و مزدى هم بر اداء رسالت از شما نمى‌خواهم دستمزد من با خدا است و او بنحو او فى و اكمل خواهد داد و از چند چيز آنها را نهى فرمود بطور سؤال كه آيا در هر مكان مرتفعى برجى بنا ميكنيد براى تماشا و لهو و لعب و استهزاء عابرين و اطلاع بر نواميس مردم و بعضى آيه را بمعناى علم و نشانه راه گرفته‌اند و عبث بودن آنرا باستغناء از آن و اهتداء بنجوم و ستاره‌ها دانسته‌اند و ظاهرا عبث نباشد چون اهتداء بآن اسهل است و اختيار ميكنيد براى خودتان قصور و ساختمانهاى محكم را باميد آنكه در دنيا مخلّد و جاويد خواهيد بود و چون دست بشمشير و تازيانه ميكنيد براى حمله بكسى اين كار را بدون ملاحظه و فكر در عاقبت آن و بدون قصد تأديب و تربيت و مجوّز شرعى و عرفى جابرانه انجام ميدهيد و اين اعمال و اين ابنيه باين اغراض و آمال مرضى خدا نيست پس بترسيد از خدا و اطاعت كنيد مرا در ترك اين امور از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله و سلّم روايت شده كه هر بنائيكه بنا شود وبال است براى صاحبش روز قيامت مگر بمقدار ضرورت و احتياج مبرم و فرمود منكه ميگويم از خدا بترسيد براى آنستكه خداوند ولىّ نعمت شما است و شكر نعمت بطاعت است كه موجب مزيد نعمت ميگردد و كفرانش بمعصيت است كه موجب قطع آن خواهد بود و شما ميدانيد نعمتهائى را كه خداوند براى كمك شما در زندگى مرتّبا انعام و امداد بشما فرموده از قبيل شتر و گاو و گوسفند و پسران كار آمد و باغها و چشمه‌ها كه امور شما بوسيله آنها اداره ميشود و باز اگر شما بعقايد و اعمال سابقه خودتان ادامه دهيد من ميترسم بر شما از عذاب خدا در روزى كه بزرگ است گرفتارى آنروز در دنيا يا آخرت‌

جلد 4 صفحه 120

و آنها با كمال بى‌شر مى‌گفتند ما از اعمال خودمان دست برنميداريم بحال ما تفاوتى ندارد وعظ كنى براى ما يا نكنى اين خلق و دأب و عادت كه ما داريم همان رويّه و عادت و خلق پيشينيان ما است و ما دست از مسلك آباء و اجدادمان برنمى‌داريم و هيچوقت بر ما عذاب نازل نشده و نخواهد شد و بعضى خلق بفتح خاء قرائت نموده‌اند يعنى اين سخنان تو نيست مگر دروغ مدّعيان نبوّت كه پيش از اينها آمدند و گفتند و در هر حال آنها تكذيب كردند پيغمبر خدا را و مستحق عذاب شدند و خداوند آنها را بباد تند سختى هلاك فرمود كه شرح آن در سور سابقه گذشت و در لاحقه بيايد انشاء اللّه تعالى و اخيرا خداوند چند جمله را كه در ذيل احوال انبياء سابق الذّكر براى تسليت خاطر پيغمبر خاتم و تذكّر و تنبّه خلق ذكر فرموده بود و بيان شد براى تأكيد و تقرير و تعقّب هر قصّه‌ئى بغرض مطلوب و توسّل بهر وسيله‌ئى براى هدف منظور تكرار فرموده است و مفاد آن تفاوتى ندارد.

وَ تَتَّخِذُون‌َ مَصانِع‌َ لَعَلَّكُم‌ تَخلُدُون‌َ (129)

و اتخاذ مي‌كنيد بناهايي‌ ‌به‌ اميد و خيال‌ اينكه‌ هميشه‌ ‌در‌ ‌آنها‌ سكونت‌ پيدا مي‌كنيد.

‌از‌ امير المؤمنين‌ ‌است‌ فرمود:

«لدو للموت‌ و ابنوا للخراب‌»

انسان‌ ‌از‌ همان‌ ساعت‌ ‌که‌ متولد مي‌شود رو ‌به‌ مرگ‌ مي‌رود. ‌هر‌ چه‌ ‌از‌ عمر بگذرد ‌به‌ مرگ‌ نزديكتر مي‌شود و بناء ‌از‌ همان‌ روزي‌ ‌که‌ ساخته‌ مي‌شود رو بخرابي‌ مي‌رود. ‌هر‌ چه‌ بگذرد ‌به‌ خرابي‌ نزديك‌تر ميشود مخصوصا امروز چه‌ بناهاي‌ محكم‌ ‌از‌ سيمان‌ و آجر و تير آهن‌ و سنگ‌ ساختمان‌ ميكنند گويا هزار سال‌ ‌در‌ دنيا زيست‌ ميكنند ‌که‌ ‌اينکه‌ عمارات‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ باقي‌ بمانند ‌اگر‌ بگويي‌ ‌که‌ اينها ‌براي‌ فرزندان‌ و اعقاب‌ ‌خود‌ ساختمان‌ ميكنند مي‌گوييم‌ بدانيد ‌که‌ ‌در‌ اعقاب‌ ‌شما‌ ‌اينکه‌ عمارات‌ دمده‌ ميشود و طرز مد ‌آن‌ روز ساختمان‌ ميكنند چنانچه‌ عماراتي‌ ‌که‌ پدران‌ ‌شما‌ ساخته‌اند ‌در‌ ‌هم‌ ميكوبيد و بمد امروز بناء ميكنيد ‌اگر‌ عقل‌ و شعور داشتيم‌ ‌براي‌ سراي‌ باقي‌ ساختمان‌ ميكرديم‌ چنانچه‌ ‌در‌ خبر ‌است‌ ‌که‌ ملائكه‌ هستند ‌براي‌ مؤمنين‌ ‌هر‌ چه‌ عبادت‌ كنند ‌در‌ بهشت‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ساختمان‌ ميكنند ‌ما دنيا ‌را‌ آباد ميكنيم‌ و آخرت‌ ‌را‌ خراب‌ عوض‌ اينكه‌ درخت‌ ايمان‌ ‌را‌ آبياري‌ كنيم‌ و تربيت‌ كنيم‌ ‌تا‌ رشد پيدا كند و ‌از‌ ميوه‌هاي‌ ‌او‌ ‌در‌ دنيا و آخرت‌ بهره‌ برداري‌ كنيم‌ تيشه‌ بدست‌ گرفته‌ بريشه‌ اسلام‌ ميزنيم‌.

(وَ تَتَّخِذُون‌َ مَصانِع‌َ) جمع‌ مصنعة ‌است‌ بمعناي‌ ابنيه‌ و گذشت‌ ‌که‌ عاد بناهاي‌ بسياري‌ بنا

جلد 14 - صفحه 68

ميكردند ‌ما زاد احتياجات‌ ‌خود‌.

(لَعَلَّكُم‌) لعل‌ ‌از‌ ‌براي‌ ترجي‌ ‌است‌ ‌يعني‌ اميد داريد.

(تَخلُدُون‌َ) ‌که‌ هميشه‌ ‌در‌ دنيا باشيد و اصلا مرگ‌ دامن‌ ‌شما‌ ‌را‌ نميگيرد و حال‌ اينكه‌ فَإِذا جاءَ أَجَلُهُم‌ لا يَستَأخِرُون‌َ ساعَةً وَ لا يَستَقدِمُون‌َ (اعراف‌ ‌آيه‌ 34) و تعبير بساعة ‌از‌ باب‌ مثال‌ ‌است‌ و الا آني‌ مهلت‌ نيست‌. ‌از‌ معصوم‌ سؤال‌ كردند بعضي‌ ‌از‌ اموات‌ ‌را‌ مي‌بينيم‌ چشم‌ ‌آنها‌ باز ‌است‌ و بعضي‌ ‌بر‌ ‌هم‌ ‌است‌ كداميك‌ علامت‌ سعادت‌ و شقاوت‌ ‌است‌ حضرت‌ فرمود آنكه‌ چشمش‌ باز ‌است‌ موقعي‌ ‌که‌ اجل‌ آمد چشمش‌ باز ‌بود‌ مهلت‌ نداشت‌ ‌که‌ چشم‌ ‌بر‌ ‌هم‌ گذارد و آنكه‌ چشمش‌ ‌بر‌ ‌هم‌ ‌است‌ موقعي‌ ‌که‌ اجل‌ آمد چشمش‌ ‌بر‌ ‌هم‌ ‌بود‌ مهلت‌ نداشت‌ چشم‌ باز كند ولي‌ عوام‌ ميگويند آنكه‌ چشمش‌ باز ‌است‌ چشمش‌ بدنيا و مال‌ و منال‌ ‌است‌ و آنكه‌ چشمش‌ بسته‌ ‌است‌ صرفنظر كرده‌ ‌از‌ دنيا.

]

(آیه 129)- بار دیگر به انتقاد دیگری از آنها پرداخته، می‌گوید: «شما قصرها و قلعه‌های زیبا و محکم می‌سازید، آن چنان که گویی در دنیا جاودانه خواهید ماند» (وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ). آری! چنین ساختمانهای غفلت‌زا و غرور آفرین مسلما مذموم است.

در حدیثی از پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله می‌خوانیم که فرمود: «هر بنایی در روز قیامت وبال صاحب آن است، مگر آن مقدار که انسان از آن ناگزیر است»!